Psychose en EE
- Gegevens
- Hoofdcategorie: behandelingsvorm
- Gemaakt op zondag 22 juni 2014 16:56
- Laatst bijgewerkt op donderdag 27 september 2018 18:18
- Gepubliceerd op zondag 22 juni 2014 16:56
- Hits: 13580
Expressed emotion afgekort tot EE is een vorm van stress die de kans op een terugval in psychose verhoogt.
Onder EE wordt verstaan: kritiek met een verwijtende of overbezorgde intentie, of onhaalbare, onduidelijke en te hoge verwachtingen, geuit door belangrijke anderen zoals verwanten, vrienden of hulpverleners.
Patiënten met een psychose zijn dus niet kwetsbaar voor kritiek of voor verwachtingen an sich maar voor de lading.
Verder is belangrijk om op te merken dat stress niet automatisch betekent dat de kans op een psychose toeneemt. Patiënten met een psychose verdragen bijvoorbeeld een vakantie goed. Voorbeeld:
Symptomen van patiënten met een psychotische stoornis zijn gebrek aan initiatief, moeilijk uit bed kunnen komen, terugtrekgedrag, lichtgeraaktheid en zich moeilijk kunnen uiten. Patiënten kunnen als het ware niet anders.
Wanneer kritiek van hulpverleners of verwanten, zich richt op deze symptomen, spreek je van verhoogde expressed emotion. De kritiekgever straalt hierbij de veronderstelling naar de patiënt uit dat deze niet genoeg zijn best doet of expres doet wat hij doet.
In de literatuur over "expressed emotion" wordt ook gesproken over "induced emotion". Hiermee wordt bedoeld dat moeilijke patiënten door hun houding of gedrag "expressed emotion" bij familie en hulpverleners oproepen. Voor een deel is dat natuurlijk waar. Vervolgens zal deze vorm van kritiek tot een psychotische reactie leiden en daarmee tot een verslechtering van de situatie. De tendens in overzichtsartikelen over EE laat zien dat de kans op een terugval in psychose in een omgeving met een hoge EE ongeveer 51% is en dat in een omgeving met een lage EE ongeveer 21% van de patiënten binnen een jaar terugvalt in een psychose. Wat is EE concreet?
Het uiting geven aan een afkeuring van de patiënt kun je dus in zijn algemeenheid beschouwen als expressed emotion. Dat kan op meer manieren gebeuren:
De hulpverlener of verwante die de patiënt met EE overbelast, realiseert zich vaak de impact niet van wat deze in zijn beleving "kleine opmerkingen" met de patiënt doen. Uit de intonatie waarmee iets wordt uitgesproken, blijkt het vooroordeel. "Cést le ton qui fait la musique" Metacommunicatie: het onuitgesproken kan ook de bestaande vooroordelen weerspiegelen. Metacommunicatie:
- laatdunkend, misprijzend kijken
- (uit)lachen
- een volwassene op kleutertoon toespreken
- indringend kijken
- wegdraaien
- een angstige houding
- de ander links laten liggen
- het stellen van verwachtingen waaraan iemand niet kan voldoen
- het stellen van helemaal geen verwachtingen
- het gesprek uit de weg gaan
- de hulpverlener houdt zich niet aan zijn afspraken Kortom je kunt het uitstralen. Etiketteren:
"Je bent lui"
"Je bent altijd te laat"
"Je doet het express"
"Je treitert"
"Je liegt"
"Je doet niet wat je belooft"
"Doe eens normaal"
"Doe niet zo raar"
"Nou doe je het weer." Retorische vragen stellen:
"Denk je dat je leuk bent?"
"Ben je wel goed bij je hoofd?"
"Wat hebben wij afgesproken?",
"Je zou toch de tafel dekken?" Waarom vragen:
"Waarom ben je weer te laat?"
Waarom doe je niet wat wij hebben afgesproken?"
"Waarom wil je de zo nodig medicatie?"
"Waarom heb je je corvee niet gedaan?" Over afspraken: Er wordt met een patiënt afgesproken dat hij zo laat zijn bed uitkomt of dat hij een bepaalde corveetaak uitvoert etc. Patiënten zeggen vaak over afspraken: "Dit is geen afspraak. Jij draagt mij dit op". In het midden latend of patiënten gelijk hebben met een dergelijke opmerking, kun je je voorstellen dat patiënten vanuit zo'n perspectief weerstand ervaren en moet je je afvragen: hoe het komt dat patiënten dit zo ervaren.
Patiënten met een psychotische stoornis verdragen impliciete boodschappen in de communicatie slechter dan mensen die niet lijden aan een dergelijk stoornis.
Wij moeten ons ook realiseren dat abstracties, dubbele betekenissen en spreekwoordelijke betekenissen bij patiënten met psychotische stoornissen kunnen lijden tot interpretatieproblemen.
Wanneer patiënten met een psychotische stoornissen dingen verkeerd interpreteren of gestresst zijn door wat er tegen hen gezegd wordt duurt het veel langer voor zij weer wat rust ervaren en afstand kunnen nemen dan bij mensen die geen last hebben van psychotische stoornissen. Alternatief voor EE
Het is niet zo dat het uiting geven aan een gevoel jegens de patiënt altijd expressed emotion is. Gevoelens over een situatie met een patiënt dien je echter alleen te uiten, mits je duidelijk kunt maken dat het jouw gevoelens zijn, waar je gevoelens vandaan komen en mits de patiënt er iets mee kan en dat bij hem de keuze ligt: prima.
"Ik zou het fijn vinden wanneer je de tafel dekt. Dat scheelt mij een hoop werk. OK?"
Onbevooroordeeld zijn in een relatie met een patiënt gaan is moeilijk. Zonder vooroordelen is niemand. Je kunt beginnen je dit voortdurend te realiseren en je af te vragen wat je van een patiënt vindt.
Vind je hem sympathiek of juist niet? Heb je met hem te doen of juist niet? Vindt je hem intimiderend of juist niet? Vindt je hem teruggetrokken of niet? Vindt je hem psychotisch of niet? Vindt je hem lastig of niet? Zet daarna eens een groot vraagteken bij alles wat je vindt? Doet de patiënt het wel expres? Maakt hij zich er met een Jantje van Leiden af? Wil hij wel de boel saboteren? Is hij wel lastig?
Primair staat de relatie-opbouw. Dat opbouwen gaat makkelijker wanneer je je bewust bent van je vooroordelen en tegelijkertijd bereid bent je vooroordelen te onderzoeken in een dialoog met de patiënt. Realiseer je dat wanneer er vertrouwen ontstaat het veel makkelijker is expressed emotion te vermijden. Bij relatie opbouw hoort dat je je voortdurend realiseert dat je naast de patiënt staat en probeert samen met hem te kijken. Realiseer je dat vele korte gesprekjes tot meer resultaat leiden dan een lang en intrusief gesprek. Wel de rode draad vasthouden natuurlijk. Zoek naar een juist moment voor een gesprek. Houdt je aan afspraken. Kijk hoe je een gespreksmoment prettig voor de patiënt kunt maken.
Wanneer je verwachtingen uit naar een patiënt moet dat duidelijk zijn, in een kader passen, een keuzemoment bevatten en haalbaar zijn. "Wij helpen met zijn allemaal mee in het huishouden. Jij hoort erbij. Dus ik verwacht van jou dat je de tafel afruimt. Wat vindt je daarvan? Lukt je dit?" Wanneer de patiënt anders reageert dan je verwacht. Kun je beginnen met vragen om te herhalen wat je gezegd hebt. Hier hoort weer de vraag bij wat hij of zij hiervan vindt. Biedt de patiënt de keuze voor een alternatief. Dat alternatief kan de patiënt zelf aandragen maar het is ook verstandig het alternatief bij de hand te hebben.
Herhaal hardop wat de patiënt en jij gezegd hebben.
Wanneer dingen anders gaan dan je van de patiënt verwacht, exploreer je op een ander moment samen met de patiënt, hoe het gegaan is, wat de patiënt daarvan vindt en wat zijn verwachting zijn hoe het verder zal gaan en welke hulp hij hierbij verwacht.
Een ander voorbeeld is de veelvoorkomende situatie dat een patiënt de zo nodig medicatie vraagt. Je wil er achter komen waarom. Misschien twijfel je of de patiënt deze medicatie op dat moment nodig heeft.
Expressed emotion loert om de hoek. Er zijn een aantal alternatieve handelingen:
- Je beschouwt de patiënt als keuzevaardig en geeft hem de gevraagde medicatie
- Je bevestigt de patiënt: "u merkt dat u vandaag de medicatie nodig heeft" Wilt u er meer over vertellen?
Op zo'n moment heb je het meeste aan een explorerende houding. Het gaat er hierbij niet om of de patiënt de gevraagde medicatie krijgt of niet.
Je kunt de medicatie geven en over enige tijd vragen welke baat hij gehad heeft en vanuit zijn antwoord samen anticiperen op een toekomstige vergelijkbare situatie. Detlev Petry
Detlev Petry: psychiater op een afdeling voor langdurige zorg voor psychiatrische patiënten schreef in zijn boek getiteld "De ontmaskering", een aantal richtlijnen, overwegingen en bemoedigingen voor medewerkers in de zorg. Deze richtlijnen volgen geeft een grotere garantie dat de kans op expressed emotion belangrijk minder is.
"Langzaamheid" - zo schrijft Petry - is een kernbegrip. Een eindeloos geduld, aansluiten bij het tempo van de patiënt zelf, is absolute voorwaarde om verder te komen. Geduld wil ook zeggen: de moed niet opgeven, alert blijven op alle openingen die de patiënt zelf biedt om tot verbetering te komen.
Petry spreekt over de eigen tijd en ruimte van de patiënt, die niet afgewezen mag worden. De patiënt moet weer zelfvertrouwen krijgen en moet het leven weer als een uitdaging gaan zien.
Petry hanteert in feite de rehabilitiemethode en motiverende gespreksvoering.
De hulpverlener probeert samen met de patiënt aandacht te krijgen voor wat hij het belangrijkste vindt: de inhoud van de psychose, de zin van het leven, de mogelijkheden die er nog wél zijn om er wat van te maken. Herman Peters vatte deze rehabilitatie-methode ooit als volgt samen:
1. Doe gewoon
2. Accepteer de patiënt
3. Wees voorzichtig met 'gereedschap'
4. Toon enig optimisme
5. Oefen veel geduld
6. Benut crisissituaties
7. Wees bescheiden Kun je leren EE laag te houden?"
Studies over programma's waarin men gepoogd heeft, de behandelstaf of verwanten van de patiënt, te trainen in het verhogen van de kennis over EE alsmede vaardigheden de EE te verlagen, laten zien, dat verlaging van EE niet eenvoudig te bereiken is maar dat de resultaten ook bemoedigend zijn.
Andere dingen die men gepoogd heeft te trainen, zijn: verbetering van kennis van het ziektebeeld, Leren een onderscheid te maken tussen het gedrag wat toegeschreven kan worden aan de ziekte en de patiënt als persoon, kennis over de medicatie en hoe weer over te gaan op relatieopbouw na een terugval.